Propagatienieuws – week 52, 2022

Deze week in Propagatienieuws:

• HF: Goede condities: 10 meter iedere dag betrouwbaar open; 
• Tropo: geen verhoogde tropocondities, misschien “redelijk” op dinsdag;
• Sporadische-E: verhoogde kans op Sporadische-E tot half januari; 
• Meteoorscatter: Quadrantiden pieken naar verwachting 4 januari om 03:40 UTC met een ZHR van 110; 
• EME: EME-tijdvensters en padverliezen nemen toe.

Propagatienieuws wordt samengesteld door Tom Koeken (PC5D).

HF

Nu 2022 achter ons ligt een korte balans van cyclus 25 tot nog toe. Het aantal zonnevlekken was hoger dan voorspeld en het aantal zonnevlammen is dit jaar hoger uitgevallen dan de piek van de voorgaande cyclus 24. De vraag is dus hoe dit zich in 2023 verder ontwikkeld.

In de laatste dagen van 2022 werd het radioweer gekenmerkt door verscheidene uitbarstingen van zonnevlammen van de M-klasse – als gevolg daarvan waren er veel kortstondige radio-blackouts (ook wel Mögel-Dellinger-effect genoemd), vooral op de lagere banden.

Dit effect, ook wel “dood kwartier” genoemd, treedt alleen op na sterke vlammen en alleen aan de dagzijde van de aarde. Het kan een totaal verlies van alle kortegolf-DX-verbindingen veroorzaken voor een periode van enkele minuten tot enkele uren. De lagere banden worden meer beïnvloed dan de hogere banden. De oorzaak is de intense röntgenstraling die gepaard gaat met zonnevlammen, die leidt tot een verhoogde ionisatie in de D-regio, d.w.z. in het laagste deel van de ionosfeer. Het D-gebied verzwakt radiogolven op hun weg naar de hogere E-, F1- en F2-gebieden – en terug. Hoe lager de frequentie, hoe sterker het effect. Aangezien de röntgenstralen onmiddellijk optreden, is het Mögel-Dellinger-effect niet voorspelbaar. Het komt vooral voor in jaren met verhoogde zonneactiviteit.

HF-vooruitzichten

Dit weekend wordt echter weer verhoogde activiteit verwacht van een regio die over het oostelijk halfrond van de zon draait. Andere actieve regio’s zullen spoedig volgen.

Dit blijkt uit helioseismologisch onderzoek. De zon borrelt als een pot kokend water; enorme gasbellen in de buitenste lagen van de zon transporteren energie naar het oppervlak. Deze bewegingen veroorzaken seismische golven. Astronomen kunnen de resulterende trillingen op het oppervlak van de zon meten. Met hun seismische metingen komen wetenschappers details te weten over dichtheid, temperatuur en chemische samenstelling in verschillende lagen van de zon. Ook van de achterkant van de zon: de grote, zwarte vlekken in het huidige beeld van het Joint Science Operations Center van de Stanford University zijn waarschijnlijk zonnevlekgroepen. De eerste zou dit weekend al naar de voor ons zichtbare kant van de zon kunnen draaien. Dit zou een positief effect moeten hebben op de zonneflux – en dus op de propagatievoorwaarden op de hogere HF-banden.

De zonnewind is momenteel ruim boven de 500 km/s en zal dat ook in de komende dagen nog blijven om later in de week weer te dalen. Het aardmagnetisch veld blijft hierdoor voorlopig levendig. Voor de komende dagen wordt een zonnefluxindex van ongeveer 160 en een Kp-index van 2 of 3 verwacht. De maximaal bruikbare frequentie stijgt vanaf 7:00 UTC snel naar boven de 30 MHz, de 10m-band zou elke dag betrouwbaar open moeten gaan. In de nacht kan de MUF onder 10 MHz zakken; 7 MHz is dan open, maar 10 MHz moet het hebben van de goede dagen en de paden richting het zuiden.

VHF en hoger

Tropo

2023 start met regen en veel wind uit het zuidwesten als gevolg van lagedrukgebieden. Tropocondities zijn daarom niet noemenswaardig tot hooguit redelijk op dinsdag 3 januari.

Mochten er wat zwaardere buien komen, dan is er een kans op regenscatter op de GHz-banden.

Aurora

Voor aurora is de kans nihil aangezien de verwachte Kp-index niet veel hoger wordt dan 3. Bovendien is het interplanetair magneetveld momenteel noordelijk, zodat de zonnedeeltjes minder makkelijk de poolregio bereiken.

Pas als deze boven 5 of 6 uitkomt, is aurora-propagatie mogelijk.

Sporadische-E

Sporadische-E is af te toe mogelijk in de periode tot ruwweg half januari. Op de 40MHz-pagina van EI7GL zijn een aantal mooie intercontinentale openingen beschreven.

Meteoorscatter

Zoals gewoonlijk openen Quadrantiden de lijst van grote meteorenbuien van het jaar.

Het maximum van Quadrantiden is typisch vrij scherp, met een gemiddelde duur (volle breedte bij halfmaximum) van ongeveer 4 uur; de ZHR varieert in het bereik van 60-200 per uur. Het maximum in 2023 zal naar verwachting plaatsvinden op 4 januari, 03:40 UTC, met ZHR = 110 .

Massaverdeling van deeltjes in de meteoroïdenstroom in verband met de komeet 96P/Machholz en de kleine planeet 2003 EH1 kan ervoor zorgen dat de zwakkere meteoren tot 14 uur vóór de meer helderdere het maximum bereiken. Massasegregatie-effecten zijn ook gevonden voor een kleine piek voorafgaand aan het hoofdmaximum in 2016.

Ook moet worden opgemerkt dat in enkele jaren sinds 2000 een radiomaximum ongeveer 9-12 uur na het visuele hoofdmaximum volgde, terwijl in sommige visuele meteorenfluxprofielen van de afgelopen jaren de piek een uur eerder dan de voorspelde piek optrad.

EME

De maan beweegt zich deze week naar de maximale declinatie en ook naar maximale afstand tot de aarde. Hierdoor nemen zowel de EME-tijdvensters als de EME-padverliezen toe.

 

 

---

Over zonnefluxindex, zonnevlekkengetal en Kp-index

De zonnefluxindex (SFI) is een maat voor de ionisatiegraad van de ionosfeer. De SFI heeft een waardenbereik van 50 tot 300. Lage waarden signaleren doorgaans slechte of matige HF-condities en hoge juist goede (een hoge MUF). Tijdens de piek van een zonnevlekkencyclus meten we waarden van meer dan 200, met kortdurende uitschieters naar 300.

Het zonnevlekkengetal is een maat voor de activiteit van de zon. Ook nu geldt, hoe hoger de waarde, des te gunstiger voor de HF-propagatie (op hogere banden). De zonneactiviteit kan als volgt ingedeeld worden aan de hand van het zonnevlekkengetal: laag: 0-30, gematigd: 30-60, hoog: 60-90, zeer hoog: 90-120, intensief: > 120.

De Kp-index is een maat voor de magnetische fluctuaties in de ionosfeer. Lage waarden zijn gunstig voor de HF-propagatie. Vanaf een waarde van 2 beginnen HF-condities te degraderen. Boven de 5 is er sprake van ernstige verstoring en vanaf 7 kunnen zelfs radio-blackouts voorkomen, waarbij HF-communicatie volledig uitvalt. Bij hogere Kp-indexwaarden (vanaf ongeveer 3) neemt de kans op aurora overigens toe.

De beste HF-condities op de hogere banden zijn dus te verwachten bij een hoge zonnefluxindex, een hoog zonnevlekkengetal en een lage Kp-index.

Over maximaal bruikbare frequentie (MUF) en kritische frequentie

De maximaal bruikbare frequentie (MUF) is de frequentie waarbij de verwachting is dat radiosignalen nog zullen reflecteren tegen de ionosfeer voor paden van 3000 km. Voor paden korter dan 3000 km zal de MUF lager zijn omdat de opstralingshoek steiler is, waardoor radiosignalen makkelijker door de ionosfeer heen dringen.

De frequentie waarbij nog reflectie optreedt terwijl de opstralingshoek 90 graden is (verticaal), heet de kritische frequentie.

 

 

---

Tom PC5D stelt het propagatienieuws samen. Bij de samenstelling maakt hij onder andere gebruik van de voor Nederland relevante informatie uit de volgende bronnen: het wekelijkse RSGB Propagation News, DX Info Centre, HF-Referat DARC, Poollicht.be en Make More Miles on VHF. Propagatienieuws maakt ook deel uit van het radiojournaal van de Zuid-Limburgse zondagochtendronde. De audio-opname van deze ronde is terug te luisteren op a22.veron.nl.