Propagatienieuws – week 2, 2023
Deze week in Propagatienieuws:
- HF: verwachte zonnefluxindex van 210 à 215 bij een Kp-index van 2 à 3, dus vrij gunstig;
- Tropo: geen verhoogde tropocondities;
- Sporadische-E: het einde van de midwinter-Es nadert…;
- Meteoorscatter: Gamma-Ursae-Minoriden actief tot 22 januari, met zwak maximum op 18 januari;
- EME: EME-padverliezen zijn gering en de EME-tijdvensters kort. 144MHz-hemelruis is vrij sterk
Propagatienieuws wordt samengesteld door Tom Koeken (PC5D).
HF
De toename van de activiteit op de zon heeft zich afgelopen week verder voortgezet. De zonnefluxindex (SFI) overschreed hierbij de 200-grens. Bij een SFI van meer dan 200 zijn alle HF banden betrouwbaar open en zijn er ook openingen op 6 meter te verwachten.
Geomagnetische omstandigheden wisselden af van rustig tot opgewonden met levendige perioden als gevolg van een passerende uitbarsting van coronale massa (CME).
De zon was over het algemeen actief met op maandag de op één na sterkste zonnevlam van de X-klasse van deze cyclus (een X1.9), gevolgd door een X1.0 laat op dinsdagavond. Het is dan ook niet verrassend dat zich bij deze sterke vlammen even krachtige Mögel-Dellinger-effecten voordeden. Hoewel het niet helemaal genoeg was voor een categorie S1-protonenstorm op vrijdagochtend, blokkeerde de geregistreerde protonenstroom enige tijd de RF-propagatie boven de poolkappen.
Opmerkelijk waren ook de nieuw gevormde actieve regio’s aan de oostelijke rand van de zon. Als gevolg hiervan waren de zichtbare kant van de zon op zaterdagochtend tien genummerde en drie ongenummerde vlekkengebieden zichtbaar.
Door de hoge zonneactiviteit van de afgelopen week kwam de maximaal bruikbare frequentie (MUF) voor een afstand van 3000 km ’s middags regelmatig boven de 30 MHz uit, net als in de voorgaande week. In de nacht daalde de MUF meestal tot 7 à 9 MHz, soms zelfs daaronder.
HF-vooruitzichten
Voor de komende dagen verwacht NOAA een Kp-index van 2 of 3 en zonnevlammen van de M- en mogelijk X-klasse. De zonnefluxindex zal rond de 210-215 zijn, maar waarschijnlijk zal deze tegen het eind van de week weer een stuk lager uitvallen.
De snelheid van de zonnewind was zaterdag gematigd hoog met 515 km/s met het vooruitzicht dat de aarde nog zijdelings kan worden geraakt door een recente CME. Gecombineerd met de voortdurende zonnevlammen is de kans op een kleine radio-blackout 55%. Als dit gebeurt, verwacht dan dat de MUF een duik neemt, misschien slechts voor 20 minuten tot een uur. Deze negatieve effecten manifesteren zich dan vooral op de lagere HF-banden: op 160 en 80 meter zouden signalen het dan erg moeilijk moeten hebben om de poolzones te passeren.
We zitten nog steeds in de winter, met weinig zonnestraling op het noordelijk halfrond. De dempende D-laag wordt voornamelijk gevoed door vele korte UV- en röntgenflitsen van intensere zonnevlammen. Een vermindering van de uitbarstingen van vlammen zou de typische goede condities in de winter op 160 en 80 meter herstellen. Zonder daarbij overigens de goede condities overdag op de hogere frequenties te verzwakken.
VHF en hoger
Tropo
Komende dagen komen er wat veranderingen in het weerpatroon. Nabijgelegen lagedrukgebieden blijven echter dominant met de nodige wind en wat lagere temperatuur. Helaas ook deze week daardoor geen kans op noemenswaardige tropocondities.
Aurora
Voor propagatie via aurora is de Kp-index voorlopig te laag, maar dat kan veranderen afhankelijk van de activiteit op de zon. Idealiter zou de Kp-index 5 of liever hoger moeten zijn voor aurora.
Sporadische-E
Op de Dourbes-grafieken op Propquest is soms een sterke Sporadische-E te zien, maar we naderen het einde van de midwinter-Es deze week. Toch kunnen er laag in het VHF-gebied toch nog wat openingen zijn. Zo meldde EI7GL bijvoorbeeld een trans-Atlantische opening op 40 MHz op vrijdag 13 januari.
Meteoor- en regenscatter
De kleine Gamma-Ursae-Minoriden zijn nog actief tot 22 januari, met een laag maximum op 18 januari. Voor liefhebbers van meteoorscatter was de twee uur durende uitbarsting van de Quadrantiden-bui vorige week de laatste van de reeks meteorenregens tot de Lyriden eind april.
Goede kansen voor regen- of sneeuwscatter in de GHz-banden.
EME
De maan bereikt komende donderdag de maximale negatieve declinatie, en op zaterdag het perigeum (kortste afstand aarde-maan), dus de EME-padverliezen zijn gering en de EME-tijdvensters kort. 144MHz-hemelruis neemt de hele week toe, met een piek van meer dan 2000 Kelvin op donderdag.
Over zonnefluxindex, zonnevlekkengetal en Kp-index
De zonnefluxindex (SFI) is een maat voor de ionisatiegraad van de ionosfeer. De SFI heeft een waardenbereik van 50 tot 300. Lage waarden signaleren doorgaans slechte of matige HF-condities en hoge juist goede (een hoge MUF). Tijdens de piek van een zonnevlekkencyclus meten we waarden van meer dan 200, met kortdurende uitschieters naar 300.
Het zonnevlekkengetal is een maat voor de activiteit van de zon. Ook nu geldt, hoe hoger de waarde, des te gunstiger voor de HF-propagatie (op hogere banden). De zonneactiviteit kan als volgt ingedeeld worden aan de hand van het zonnevlekkengetal: laag: 0-30, gematigd: 30-60, hoog: 60-90, zeer hoog: 90-120, intensief: > 120.
De Kp-index is een maat voor de magnetische fluctuaties in de ionosfeer. Lage waarden zijn gunstig voor de HF-propagatie. Vanaf een waarde van 2 beginnen HF-condities te degraderen. Boven de 5 is er sprake van ernstige verstoring en vanaf 7 kunnen zelfs radio-blackouts voorkomen, waarbij HF-communicatie volledig uitvalt. Bij hogere Kp-indexwaarden (vanaf ongeveer 3) neemt de kans op aurora overigens toe.
De beste HF-condities op de hogere banden zijn dus te verwachten bij een hoge zonnefluxindex, een hoog zonnevlekkengetal en een lage Kp-index.
Over maximaal bruikbare frequentie (MUF) en kritische frequentie
De maximaal bruikbare frequentie (MUF) is de frequentie waarbij de verwachting is dat radiosignalen nog zullen reflecteren tegen de ionosfeer voor paden van 3000 km. Voor paden korter dan 3000 km zal de MUF lager zijn omdat de opstralingshoek steiler is, waardoor radiosignalen makkelijker door de ionosfeer heen dringen.
De frequentie waarbij nog reflectie optreedt terwijl de opstralingshoek 90 graden is (verticaal), heet de kritische frequentie.
Tom PC5D stelt het propagatienieuws samen. Bij de samenstelling maakt hij onder andere gebruik van de voor Nederland relevante informatie uit de volgende bronnen: het wekelijkse RSGB Propagation News, DX Info Centre, HF-Referat DARC, Poollicht.be en Make More Miles on VHF. Propagatienieuws maakt ook deel uit van het radiojournaal van de Zuid-Limburgse zondagochtendronde. De audio-opname van deze ronde is terug te luisteren op a22.veron.nl.
VERON