VLF-uitzending van SAQ in Grimeton (Zweden) op 4 juli 2021

SAQ Grimeton

Alexanderson-alternator

De traditionele jaarlijkse uitzending op Alexanderson Day met de laatst werkende Alexanderson-alternator is dit jaar op 4 juli 2021. Ditmaal zijn er twee uitzendingen, om 09:00 UTC en om 12:00 UTC. De uitzendingen zijn op de zeer lage frequentie van 17,2 kHz. Als je niet zelf over apparatuur beschikt om de VLF-uitzending van SAQ Grimeton te ontvangen, gebruik dan bijvoorbeeld de WebSDR van de Universiteit Twente. Overigens is het evenement live te volgen via YouTube, dat start 5 minuten voor het opstarten en afstemmen.

Alexanderson Day en de Alexsanderson-alternator zijn vernoemd naar de Zweedse elektrotechnisch ingenieur Ernst Fredrik Werner Alexanderson. Lees hier het verhaal over deze briljante uitvinder en zijn indrukwekkende zender.

Details VLF-uitzendingen SAQ

De planning van de twee uitzendingen op 17,2 kHz van het station SAQ uit Grimeton is als volgt:

  1. Opstarten en afstemmen om 10:30 (08:30 UTC)
  2. Verzending van een bericht om 11:00 (09:00 UTC)
  3. Opstarten en afstemmen om 13:30 (11:30 UTC)
  4. Verzending van een bericht om 14:00 (12:00 UTC)

QSL graag via het ontvangstrapport-formulier, QSL-Bureau of de reguliere post (Alexander Association, Radiostationen, Grimeton 72, SE-432 98 GRIMETON, Sweden). Liever geen e-mail.

Vanwege de coronacrisis zal het radiostation dit jaar geen bezoekers ontvangen. In plaats daarvan zijn beide evenementen live te bekijken via het YouTube-kanaal van het station: AlexanderSAQ. De organisatie probeert de twee uitzendingen te laten zien vanuit het gebouw met de Alexanderson-alternator.

SAQ Grimeton op de WebSDR van Universiteit Twente

Als je zelf geen mogelijkheden hebt om SAQ te ontvangen, dan kun je bijvoorbeeld uitwijken naar de WebSDR van Universiteit Twente. Volg hiervoor de volgende instructies:

  1. Ga naar WebSDR Universiteit Twente
  2. Daarna klik je in het tabblad ‘Waterfall settings’ op ‘max in’
  3. Vervolgens klik je iets hoger in het scherm op ‘CW‘.
  4. Tot slot vul je in het frequentieveld de waarde 17.2 in en bevestig je met een druk op de Enter toets.
  5. Als alles goed is ontvang je nu SAQ. De naam SAQ vind je ook terug vlak onder de frequentieschaal, onder 17,2 kHz.
Ook SK6SAQ is QRV

Tijdens Alexanderson Day is vaak ook SK6SAQ, het radioamateurstation van Grimeton, actief. Vaak met twee zenders  tegelijkertijd. Daarbij gebruiken ze doorgaans de volgende frequenties: 7.035 kHz (CW), 14.035 kHz (CW), 3.755 kHz (SSB). Of dat dit jaar vanwege de pandemie ook doorgaat is niet bekend.

QSL via QSL-Bureau, e-mail (info@alexander.n.se) of de reguliere post (zelfde adres als SAQ)

De naamgever van de alternator

Ernst Alexanderson (25 januari 1878 – 14 mei 1975) was een Zweedse elektrotechnisch ingenieur en radiopionier. De Alexanderson-dynamo is zijn uitvinding. Het is een vroege radiozender die tussen 1906 en de jaren 1930 werd gebruikt voor langegolfuitzendingen.

Alexanderson werd geboren in Uppsala in Zweden. Hij studeerde aan verschillende universiteiten, in Stockholm en in Berlijn. In 1902 emigreerde hij naar de USA, waar hij een groot deel van zijn leven voor General Electric. Daarnaast werkte hij voor Radio Corparation of America.

De Alexanderson-dynamo was één van de eerste apparaten die gemoduleerde audio via radiogolven kon uitzenden. Hij was pas kort in dienst bij General Electric toen hij een order ontving van de in Canada geboren professor en onderzoeker Reginald Fessenden. Fessenden wilde dat Alexanderson zou werken aan een gespecialiseerde dynamo, met een hogere frequentie dan tot op dat moment mogelijk was.

Hoe audio via radiogolven te verzenden?

Professor Fessenden had zelf gewerkt aan het probleem van het verzenden van audio via radiogolven. En hij concludeerde dat er een nieuw type radiozender voor nodig was. Zijn belangrijkste opdracht was om de toen gebruikte zenders flink te verbeteren.

Het ontwerpen van een machine die snel genoeg zou draaien om radiogolven te produceren tot 100 kHz, bleek een enorme uitdaging. Vele wetenschappers waren ervan overtuigd dat de enorme draaiende rotors uit elkaar zouden vliegen. Alexanderson bouwde een bunker met zandzakken om de machine te testen. In de zomer van 1906 installeerde hij een eerste dynamo in het radiostation van professor Fessenden in Brant Rock Massachusetts. Ze hadden de technologie flink weten te verbeteren. De dynamo leverde tot 500 Watt op een frequentie van 75 kHz.

De eerste AM-uitzending

De test slaagde. Na twee jaar werken, realiseerde Alexanderson een zender die zelfs 100 kHz aankon. Hiermee werd het mogelijk om ook audio uit te zenden. Op kerstavond 1906 maakte professor Fessenden een experimentele uitzending met kerstmuziek. Diverse marineschepen en kuststations langs vrijwel de gehele oostkust hoorden deze uitzending. Deze kerstuitzending beschouwt men daarom als de eerste AM-radiouitzending.

Alexanderson ging door met het verbeteren van zijn machine. Ondertussen gebruikten commerciële en maritieme stations de Alexanderson-dynamo op grote schaal en met hoog vermogen, veelal voor radiotelegrafieverkeer over grote afstanden.

Ook in Radio Kootwijk stonden ooit dergelijke machines opgesteld.

De enige overgebleven VLF-zender

De enige overgebleven zender in een werkende staat is het Grimeton-radiostation in Zweden. Het is een goed voorbeeld van pre-elektronische radiotechnologie. Daarom werd de alternator in 2004 toegevoegd aan de Werelderfgoedlijst van de UNESCO. De jaarlijkse open dag trekt honderden bezoekers. Tot de uitvinding van elektronenbuizen in de jaren 1920, was de dynamo van Alexanderson een belangrijke radiozender met een hoog uitgangsvermogen.

Alexanderson ging in 1948 met pensioen bij General Electric. De uitvinder en ingenieur bleef actief tot op hoge leeftijd. Tijdens zijn leven ontving Alexanderson 345 Amerikaanse patenten. De laatste die hij indiende was in 1968, hij was toen 89 jaar.

Korte berichten

Op Alexanderson Day, op kerstavond en nog op enkele andere momenten in het jaar, wordt deze enige werkende Alexanderson-wisselstroomdynamo ter wereld nog gebruikt. Er worden dan enkele korte berichten op VLF 17,2 kHz uitgezonden. Deze berichten zijn in heel Europa te ontvangen. De zender wordt gekoesterd als een historisch overblijfsel van de vroege radiotechnologie en als een voorbeeld van VLF-radioapparatuur.

Ontvangers voor het Grimeton-radiostation

De uitzendingen kunnen vanwege hun lage frequentie niet worden ontvangen door gewone radio’s. Moderne enthousiastelingen houden de uitzendingen vaak in de gaten met behulp van een zelfbouw of computers. Bijvoorbeeld een laptop met een spoel die is aangesloten op de ingang van de geluidskaart. Dan is met snelle Fourier-transformatie (FFT) als analysesoftware het signaal te decoderen.

In de afgelopen jaren hebben ook SDR-ontvangers bewezen zeer nuttig en effectief te zijn bij het ontvangen van transmissies van SAQ over de hele wereld. Lees hier hoe je dat kan realiseren.

Meer informatie

 

Met dank aan Ronny Plovie, ON6CQ