Propagatienieuws - week 50 2023

Deze week in Propagatienieuws:

Propagatienieuws wordt samengesteld door Tom Koeken (PC5D).

HF

Van woensdag op donderdag werden in het actieve gebied AR3514 in slechts 24 uur tijd meerdere zonnevlammen waargenomen van klasse C, twee van klasse M en een sterke vlam met klasse X2,8 (donderdag 14 dec /1702 UTC).

Deze laatste was de sterkste uitbarsting van de huidige zonnecyclus 25 tot nu toe en veroorzaakte een coronale massa-ejectie (CME) en een langdurige radiostoring van klasse R3 boven het Amerikaanse continent.

De zonneactiviteit bleef matig tot actief. De frequentie van hoogenergetische deeltjes, d.w.z. hoogenergetische protonen, nam toe en bereikte het S1-niveau voor protonenstormen.

Een zonnestralingsstorm, ook wel bekend als een zonneprotonengebeurtenis, komt vaak voor na grote uitbarstingen op de zon. Protonen worden de ruimte in geschoten met ongelooflijk hoge snelheden tot wel 10.000 kilometer per seconde. Deze stralingsstormen bereiken de aarde in slechts 30 minuten en kunnen meerdere dagen aanhouden. De snel bewegende protonen dringen de magnetosfeer binnen en worden langs de magnetische veldlijnen geleid, waardoor ze de atmosfeer nabij de noord- en zuidpool binnendringen. Daar ioniseren ze de D-laag en verhinderen zo dat de HF-radiogolven de hogere E-, F1- en F2-gebieden bereiken. Zulke radiostoringen staan bekend als polar cap absorption events, of PCA. Ze kunnen dagen duren. Hierdoor is er weinig of geen radioverkeer mogelijk op de kortegolf op de transpolaire routes.

De recente uitbarstingen van M- en X-zonnevlammen maken geomagnetische stormen waarschijnlijk op 16 en 17 december, wanneer verschillende CME’s het magnetische veld van de aarde zullen raken. Een huidig NOAA-model laat zien dat deze CME’s kunnen samensmelten tot één stormfront en samen inslaan op de avond van 16 december. Voor de nacht van 16 op 17 dec is een G2 (matige) geomagnetische stormwaarschuwing afgegeven, met de mogelijkheid van een G3 (sterke) categorie magnetische storm. Dit zou dan kunnen leiden tot zichtbare Aurora’s rond de Noord- en Oostzee.

Een terugkeer naar overwegend rustige tot actieve geomagnetische omstandigheden is pas waarschijnlijk aan het begin van de week, met perioden met een Kp index van 3 tot 4 en verhoogde snelheid van de zonnewind door coronale gaten.

Het probleem met de zonnewind is dat de Bz meestal naar het zuiden is gericht, wat betekent dat hij gemakkelijker koppelt met het magnetische veld van de aarde waardoor zonneplasma binnenstroomt. Het resultaat is dan een verhoogde Kp-index.,

HF-vooruitzichten

NOAA verwacht dat de zonneflux de komende dagen zal dalen van 145 naar 132. De MUF zal variëren tussen 7 en ruim 30 MHz. Dit betekent dat de 10-meterband vijf tot zeven uur open zou moeten zijn rond 09:00 UTC buiten de bovengenoemde storingen om, en de 20-meterband zou ongeveer elf uur open moeten zijn rond 07:00 UTC. In de nacht duurt de ionisatie momenteel vrij lang, zodat 30 meter vaak lang bruikbaar blijft, maar dit kan snel veranderen. De lange nachten bieden natuurlijk een kans voor de lagere banden, de zogenaamde lage banden, maar alleen als het magnetisch veld van de aarde weer rustiger is.

Volgende week vrijdag is het winterzonnewende om 3:27 uur UTC. Het noordelijk halfrond van de aarde is dan het verst van de zon verwijderd en ontvangt daarom minder zonlicht dan op enige andere dag. Het is daarom de langste nacht van het jaar, met ongeveer 16 uur van zonsondergang tot zonsopgang.

VHF en EME

Tropo

Zoals verwacht wordt het weer momenteel bepaald door een krachtig hogedrukgebied boven de Alpen en de Balkan. De kaarten op https://www.dxinfocentre.com/tropo_nwe.html tonen dit weekend en maandag verhoogde tot sterke tropo condities naar Frankrijke en de Golf van Biskaje.

Regenscatter

Voor de verandering zijn er een aantal dagen met minder of geen buien, zodat regenscatter weinig kans maakt.

Sporadische-E

In de periode van half december tot half januari is er vaak Sporadische-E propagatie mogelijk op 10 en 6m.

Aurora

De andere modi van meteorscatter en Aurora blijven de moeite waard om in de gaten te houden. De piek van de Geminiden ligt achter ons maar deze regen duurt nog tot de 20^e en tevens zijn er deze maand nog enkele kleinere meteoorregen.

Meteoorscatter

Zie Aurora.

EME

Voor EME-operators is de declinatie van de maan negatief maar stijgend, en wordt positief op woensdag de 20e. Padverliezen zijn minimaal bij het perigeum, het dichtste punt van de maan – dit was op zaterdag de 16e. 144MHz hemelruis is laag gedurende de hele week.

Over zonnefluxindex, zonnevlekkengetal en Kp-index

De zonnefluxindex (SFI) is een maat voor de ionisatiegraad van de ionosfeer. De SFI heeft een waardenbereik van 50 tot 300. Lage waarden signaleren doorgaans slechte of matige HF-condities en hoge juist goede (een hoge MUF). Tijdens de piek van een zonnevlekkencyclus meten we waarden van meer dan 200, met kortdurende uitschieters naar 300.

Het zonnevlekkengetal is een maat voor de activiteit van de zon. Ook nu geldt, hoe hoger de waarde, des te gunstiger voor de HF-propagatie (op hogere banden). De zonneactiviteit kan als volgt ingedeeld worden aan de hand van het zonnevlekkengetal: laag: 0-30, gematigd: 30-60, hoog: 60-90, zeer hoog: 90-120, intensief: > 120.

De Kp-index is een maat voor de magnetische fluctuaties in de ionosfeer. Lage waarden zijn gunstig voor de HF-propagatie. Vanaf een waarde van 2 beginnen HF-condities te degraderen. Boven de 5 is er sprake van ernstige verstoring en vanaf 7 kunnen zelfs radio-blackouts voorkomen, waarbij HF-communicatie volledig uitvalt. Bij hogere Kp-indexwaarden (vanaf ongeveer 3) neemt de kans op aurora overigens toe.

De beste HF-condities op de hogere banden zijn dus te verwachten bij een hoge zonnefluxindex, een hoog zonnevlekkengetal en een lage Kp-index.

Over maximaal bruikbare frequentie (MUF) en kritische frequentie

De maximaal bruikbare frequentie (MUF) is de frequentie waarbij de verwachting is dat radiosignalen nog zullen reflecteren tegen de ionosfeer. Voor paden korter dan 3000 km zal de MUF lager zijn omdat de opstralingshoek steiler is, waardoor radiosignalen makkelijker door de ionosfeer heen dringen.

De frequentie waarbij nog reflectie optreedt terwijl de opstralingshoek 90 graden is (verticaal), heet de kritische frequentie.

Tom PC5D stelt het propagatienieuws samen. Bij de samenstelling maakt hij onder andere gebruik van de voor Nederland relevante informatie uit de volgende bronnen: het wekelijkse RSGB Propagation News, DX Info Centre, HF-Referat DARC, Poollicht.be, Make More Miles on VHF, Met Office en NOAA. Propagatienieuws maakt ook deel uit van het radiojournaal van de Zuid-Limburgse zondagochtendronde. De audio-opname van deze ronde is terug te luisteren op a22.veron.nl.

Propagatienieuws – week 50 2023