Electron mei 2024

Uitgelicht

Morseschrijver uit 1878

Vrijwilliger Luchtvaartmuseum Aviodrome restaureert historische morseschrijver uit 1878

Een toegewijde vrijwilliger van Stichting Collectie Aviodrome heeft een morseschrijver uit 1878 gerestaureerd. Deze bijzondere restauratie brengt een stukje immaterieel erfgoed tot leven.

De schrijver werd ooit gebruikt om de morsevaardigheden van telegrafisten in opleiding te toetsen en boodschappen op papier over te brengen. Onder de cursisten zaten militairen, maar ook lucht- en zeevaarttelegrafisten. De gerestaureerde morseschrijver, oorspronkelijk vervaardigd door Siemens & Halske, speelde een cruciale rol bij het vastleggen van morseberichten op een papieren strook. Piet Lassche, restaurator en zendamateur met de roepletters PA0LAS, benadrukt het belang van dit apparaat. “De morseschrijver diende ook voor het verzenden van telegrammen.

WhatsApp van vroeger

Het was eigenlijk de WhatsApp van vroeger. Bij ons thuis gebruikten we hem zelfs voor het versturen van gelukstelegrammen midden in de nacht, bijvoorbeeld bij familieaangelegenheden zoals bruiloften.” Tot de jaren zestig werden deze morseschrijvers gebruikt in de luchtvaart, en tot aan de eeuwwisseling in de zeevaart, zowel bij de koopvaardij als de marine. De restauratie van dit negentiende-eeuwse technologische artefact, dat oorspronkelijk door de KLM werd gebruikt en mogelijk uit Nederlands-Indië afkomstig is, was geen eenvoudige taak.

Piet Lassche, PA0LAS

Lassche, die al twintig jaar vrijwilliger en zendamateur is in de radiokamer van Luchtvaartmuseum Aviodrome, investeerde zes maanden in het zorgvuldig herstellen van het apparaat. “Het was geen simpele klus! Het apparaat was tientallen jaren niet gebruikt en zeer vervuild. De werking van sommige onderdelen was niet helemaal duidelijk. Na urenlang observeren slaagde ik erin het apparaat tot het kleinste schroefje te demonteren. Van elke handeling maakte ik een foto, zodat het na het schoonmaken weer nauwkeurig kon worden geassembleerd.”

Lees dit artikel verder in Electron!

Technische notities van PA3FWM

Langegolffrequentievergelijkingsontvanger

Het plaatje rechts toont de ‘Frequenzvergleichs-Empfänger’ type EA153k van Schomandl. Dit apparaat dient om de referentiefrequentie van bijvoorbeeld een frequentieteller af te regelen. In de rode ‘stok’ bovenin zit een ferrietantenne voor 153 kHz.

Via de BNC-aansluiting op de voorkant kan een af te regelen signaal van 100 kHz, 1 MHz of 10 MHz worden aangeboden. Het metertje geeft dan het faseverschil aan tussen dat lokale referentiesignaal en de ontvangen 153 kHz. Als je referentie precies goed staat, is het faseverschil constant en staat het metertje dus stil. En als de frequentie te hoog of te laag staat, beweegt de wijzer naar links of rechts, met een snelheid die afhangt van hoe groot de frequentieafwijking is. Een leuk idee, mits het ontvangen signaal op 153 kHz precies op frequentie staat. De zender van Deutschlandfunk in Donebach op 153 kHz hing inderdaad aan een atoomklok, maar deze zender is negen jaar geleden uitgeschakeld. Op 153 kHz is nog wel een andere zender actief, nabij Brașov, Roemenië, en daarmee werkt deze ontvanger ook prima, zelfs binnenshuis in Nederland. Maar helaas is de frequentie van die zender ongeveer een halve hertz te hoog en dus onbruikbaar.

Werking en ombouwopties

Het blokschema van het apparaat heb ik zelf uitgetekend want originele documentatie heb ik niet kunnen vinden (wel van z’n voorganger, de EF151. We zien dat de lokale referentie omlaag gedeeld wordt naar 50 kHz, naar 4 kHz en naar 2 kHz. Van die 50 kHz wordt de derde harmonische (150 kHz) gemengd met de 2 kHz, zodat 152 kHz ontstaat. Het ontvangen en gefilterde 153kHz-signaal wordt hiermee gemengd, wat 1 kHz oplevert. Deze wordt in de fasevergelijker met 4 kHz vergeleken: het metertje geeft in feite aan hoeveel tijd er zit tussen een puls van de aldus gemaakte 1 kHz, en de eerstvolgende puls van de 4 kHz. Willen we dit ombouwen naar een andere frequentie, dan moeten er dus twee dingen gebeuren: de kringen in de ontvanger moeten worden afgestemd op die andere frequentie, en de frequentiefabriek moet worden omgebouwd om een signaal met een frequentie 1 kHz boven of onder de nieuwe ontvangstfrequentie op te wekken. En dat alles graag zo eenvoudig mogelijk en in de oorspronkelijke stijl (namelijk met simpele CMOS-ICs).

Lees ook dit boeiende artikel verder in Electron!