De banaanstekker houdt al honderd jaar de rug recht

De banaanstekker… Wat is er nu over zo’n simpel en alledaags ding te vertellen? Meer dan je denkt! Hij werd uitgevonden rond het jaar 1924 door ingenieurs van het Amerikaanse bedrijf General Radio Company (GR). Deze firma was een pionier op het gebied van elektronische meetapparatuur.

Er was destijds namelijk een grote behoefte aan een betrouwbare, herbruikbare en eenvoudig aan te sluiten connector voor laboratorium- en meetopstellingen.

Waarom “banaanstekker”?

De naam “banaanstekker” verwijst trouwens naar de licht gebogen metalen veerbladen die uitzetten in het busje waarin ze worden gestoken. Die veerbladen doen je dus met een beetje fantasie denken aan de kromming van een banaan. Als de stekker zelf zo krom is als een banaan, dan kun je ‘m maar beter gelijk weggooien.

In eerste instantie werden de banaanstekkers veel gebruikt in testomgevingen, onderwijsopstellingen en audioapparatuur. Maar later werden ze ook bij hobby-elektronica en laboratoriumvoedingen toegepast. En dat gebeurt eigenlijk nog steeds.

Meestal zie je zwarte en rode banaanstekkers. De zwarte voor de nul of min. En de rode voor de plus van voedingen. Maar ze zijn in werkelijk alle kleuren verkrijgbaar. Dus ook in banaangeel. De meest gebruikte diameter van de banaanstekker is 4 millimeter, hoewel er ook andere diktes bestaan.

Voordelen en nadelen van de banaanstekker

Het grote voordeel van dit type stekker is dat ze snel aan te sluiten zijn, weinig slijtage oplopen, een lage overgangsweerstand hebben en goed herbruikbaar zijn. Er zijn trouwens ook stapelbare varianten en veiligheidsuitvoeringen van deze eenvoudige en veelzijdige stekker.

Maar er zijn ook een aantal nadelen waar je goed rekening mee moet houden. Zeker in professionele of kritieke toepassingen. Het ding heeft namelijk geen vergrendeling. De stekker zit alleen door wrijving vast in de bus, en kan dus gemakkelijk losraken bij beweging of trillingen. Dat kan leiden tot intermitterende verbindingen of zelfs plotselinge onderbreking van het signaal of de voeding.

Verder is er is geen standaard voor polariteit of codering. Er is meestal geen fysieke beperking om de connectoren te verwisselen zoals bij veel moderne connectoren wel het geval is. Vooral bij gelijkspanning of gevoeligere schakelingen kan verkeerd aansluiten flink schade veroorzaken.

Ook zijn er onbeschermde contacten. Veel banaanstekkers (vooral de klassieke 4 mm typen) hebben onbedekte metalen pinnen. Dat geeft een risico op kortsluiting of elektrocutie, vooral bij gebruik met hogere spanningen. Gebruik dus altijd veiligheidsbanaanstekkers (met geïsoleerde hulzen) in toepassingen met hogere spanningen.

Opvallend genoeg heeft de banaanstekker geen dataspecificatie voor hoge frequenties. Met andere woorden, banaanstekkers zijn niet ontworpen voor RF- of hoogfrequente signalen. Gebruik je ze daar toch voor, dan krijg je te maken met signaalreflecties, verlies of storingen bij hogere frequenties. BNC– of SMA-connectoren zijn hier echt veel geschikter voor.

Niemand heeft het eeuwige leven, en banaanstekkers hebben toch ook een beperkte mechanische duurzaamheid. Bij frequent gebruik kunnen de veerlippen van de plug slijten of vervormen. Dan gaat de plug losser zitten, waardoor slecht contact of hogere overgangsweerstand ontstaat.

En last-but-not-least, ze zijn niet geschikt voor agressieve omgevingen. Er is geen bescherming tegen stof, vocht of corrosie. En dat geeft een slechtere betrouwbaarheid in industriële, buiten- of vochtige omgevingen.

Hoeveel Ampère kan ik er doorheen jagen?

Tsja, de echte radioamateur wil nu natuurlijk wel weten hoe zwaar je zo’n banaanstekker kunt belasten. De hoeveelheid elektrische stroom die een banaanstekker aankan, hangt uiteraard af van het type, de kwaliteit van het materiaal, en de constructie van de stekker. Er is helaas geen universele standaard. Maar we kunnen toch wel wat richtlijnen geven om de lucht van gebakken banaan(stekkers) te voorkomen.

De klassieke 4 mm stekker kan 10 a 15 ampère aan. De vergulde of hoogwaardige plug lukt het om 20 ampère (soms tot zelfs wel 30 ampère) te verdragen. En veiligheidsstekkers (geïsoleerd) weten vaak (maar lang niet altijd) raad met 20 tot 32 ampère.

Mocht je mini banaanstekkers hebben (2 mm dik) dan is 3 tot 5 ampère echt wel de limiet.

Vandaar dat bij toepassingen boven de 20 ampère vaak Powerpole-, XT60-, of Anderson-connectoren gebruikt worden. Dat scheelt weer het nodige brandgevaar en andere ongewenste ellende in de shack.

Let op: Dit zijn zeer algemene richtlijnen. Controleer altijd de specificaties van de fabrikant voor de exacte stroomwaarde. En hou er rekening mee dat de stekker warm kan worden bij hogere stromen. Zorg er ook voor dat de draad waar de stekker op zit aangesloten ook de juiste hoeveelheid elektrische stroom veilig aankan.

Een verbod op de banaanstekker???

Banaanstekkers werden in sommige landen geweerd vanwege verwarring met de algemeen gebruikte stopcontacten (lees: wandcontactdozen)! In landen zoals het Verenigd Koninkrijk en Australië zijn (of waren) de klassieke 4 mm banaanstekkers verboden in sommige omgevingen. Met name op scholen en in medische instellingen. Dit is omdat de vorm van een banaanstekker (4 mm rond, ongeïsoleerd) gevaarlijk veel lijkt op de pinnen van een Europese stekker (zoals type C), en dus in sommige gevallen in een netspanningsstopcontact past! Dat leidde tot levensgevaarlijke situaties waarin mensen per ongeluk 240 volt wisselspanning op een meetsnoer zetten. In het ergste geval leidde dat tot elektrocuties of kortsluiting in het lab.

Daarom werden in veel landen de zogenaamde veiligheidsbanaanstekkers (met volledig geïsoleerde metalen delen) ingevoerd, die niet meer in een gewoon huis-, tuin of keukenstopcontact passen. Deze worden tegenwoordig verplicht gesteld in onderwijsomgevingen, laboratoria en medische toepassingen.

Een banaanstekkerloze shack?

Wij durven op de VERON web redactie de weddenschap wel aan dat het je zeer waarschijnlijk niet gaat lukken om een shack van een radioamateur te vinden waar helemaal geen banaanstekkers gebruikt worden. Die dingen zijn zo universeel in gebruik dat geen shack zonder kan. Dus denk aan bovenstaand verhaal wanneer je weer een banaanstekker in je handen hebt. En blijf voorzichtig met deze ruim honderd jaar oude uitvinding.